مدرسه علمیه الزهرا (سلام الله علیها) شهرستان شیراز
تحقیق پایانی سطح دو (کارشناسی)

موضوع
عدالت اقتصادی از منظر اسلام

استاد راهنما
آقای مقامی

استاد داور
خانم فلاح زاده

پژوهشگر
سوری احمدیان

« لَقَد أرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیَّناتِ وَ أنزَلنا مَعَهُمُ الکِتابَ و المیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالقِسطِ …». خداوند در قرآن کریم هدف از ارسال انبیاء و نزول کتب آسمانی را برقراری عدالت، که بخشی از آن عدالت اقتصادی است، بیان می‏کند.
از این رو با توجه به اهمیت اصل «عدالت» و از جمله عدالت اقتصادی در اندیشه اسلامی و با نظر به این که منشأ بسیاری از نابسامانی‏های اجتماعی تبعیض‏های ناروا در عرصه‏های گوناگون اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی می‏باشد. و تبعیض در عرصه‏های یاد شده سبب محرومیت قشر عظیمی از جامعه و ممتاز و متمول شدن گروه اندک می‏گردد و پی آمد آن تضییع حقوق گروه اول و حرکت به سوی چالشگری و دو قطبی شدن جامعه است، و ریشۀ بسیاری از ناهنجاری‏های اجتماعی را مانند ناهنجاری به مقررات اجتماعی، بزهکاری، رشوه، اختلاس، سرقت و … را می‏توان در این تبعیض‏ها جستجو نمود لذا آن چه موجب دگرگونی و اصلاح عمیق این فرایند می‏گردد، استقرار عدالت اجتماعی با ابعاد مختلف آن و به خصوص استقرار عدالت اقتصادی و ساماندهی زندگی مردم می‏باشد.
اسلام در راستای تحقق عدالت اقتصادی و به تبع آن تحقق عدالت اجتماعی، کاهش فقر و ثروت، مبارزه اصولی با عقب ماندگی، تحولات فرهنگی اساسی در فکر و ساخت اقتصادی جامعه، مبارزه با قدرت طلبی و برتری جویی، ایجاد انسجام اجتماعی و افزایش روح دگر دوستی و احترام به انسان و ارجگذاری نسبت به حقوق او، مکانیسم‏هایی را در قانون مندی‏ها و فرهنگ دین نهاده است، که رعایت آنها نوید بخش جامعه آرمانی دین است. جامعه‏ای کمال یافته و سعادتمند و به دور از هر ظلم و تبعیضی.
آن چه در این نوشتار یادآوری می‏شود، علل و عوامل بی عدالتی اقتصادی و راه کارهای روشن و محسوس و کلی است که به طور مستقیم با پدیده عدالت اقتصادی و به تبع آن با پدیده عدالت اجتماعی در رابطه است و به عینیت یافتن آن در جامعه می انجامد، تا از این رهگذر با عواملی چون احتکار، ربا، کم فروشی، گران فروشی، مشاغل فاسد و مخرب، مالکیت‏های خصوصی نامحدود و عواملی از این قبیل که منجر به بی عدالتی اقتصای می‏شود مبارزه شود و در مقابل فرهنگ وقف، انفاق، صدقه، خمس و زکات و دیگر حقوق مالی و فرهنگ‏هایی از این قبیل که منجر به استقرار عدالت اقتصادی در جامعه می‏شود نهادینه شود.
لازم به ذکر است که این راهکارها با اقتباس از آیات قرآن و روایات ائمه معصومین- علیهم السلام- به ویژه کلام امیرالمؤمنین- علیه السلام ـ در کتاب گرانسنگ نهج البلاغه جمع آوری شده و مورد بحث و بررسی قرار می‏گیرد.
تحقیق حاضر در پنج بخش تدوین شده است که عبارتند از:
بخش اول با عنوان کلیات؛ که شامل مواردی چون تبیین موضوع، ضرورت و اهمیت موضوع، طرح مسأله و پرسش‏های تحقیق، فواید و اهداف تحقیق، پیشینه و سابقه موضوع، تعریف مفاهیم و اصطلاحات کلیدی، روش تحقیق، مشکلات و موانع تحقیق می‏باشد.
بخش دوم با عنوان مفاهیم و ضرورت‏ها؛ که شامل دو فصل می‏باشد: در فصل اول به بیان مفاهیم لغوی و اصطلاحی عدالت، مفهوم ظلم و قسط و اقسام عدالت پرداخته شده و در فصل دوم جایگاه عدالت اقتصادی در قرآن و سنت بررسی شده است.
بخش سوم با عنوان عدالت اقتصادی و عوامل بی عدالتی اقتصادی؛ شامل دو فصل می‏باشد: در فصل اول اهداف اقتصادی اسلام و اهداف عدالت اقتصادی بیان شده است و در فصل دوم به عوامل بی عدالتی اقتصادی اشاره شده است.
بخش چهارم با عنوان سیاست‏های عمومی‏تحقق عدالت اقتصادی؛ شامل دو فصل می‏باشد: فصل اول وظایف مردم در تحقق عدالت اقتصادی را بیان می‏کند و فصل دوم وظایف دولت را در تحقق عدالت اقتصادی بیان می‏کند.
بخش پنجم با عنوان سیاست‏های تخصصی تحقق عدالت اقتصادی؛ نیز شامل دو فصل می‏باشد: در فصل اول راهکارهای ایجاد توازن اقتصادی به عنوان اولین سیاست تخصصی جهت تحقق عدالت اقتصادی ارائه شده است و در فصل دوم به تشریح عامل تکافل اجتماعی به عنوان دومین سیاست تخصصی عدالت اقتصادی پرداخته شده است.
امید است که این نوشتار بتواند راهگشای برخی از مشکلات و موانع اجرای عدالت اقتصادی در جامعه اسلامی و به طور کلی در جوامع بشری گردد.